Erteleme Davranışının Psikolojik Kökenleri

“Yarın başlarım.”
“Şimdi zamanı değil.”
“Biraz daha hazırlanayım, sonra yaparım.”

“Bu gün son”

Hemen hemen hepimiz bu cümleleri defalarca kurmuşuzdur. Erteleme (procrastination), sadece tembellik ya da disiplinsizlikle açıklanamayacak kadar derin bir psikolojik olgudur. Çoğu zaman farkında olmadan tekrar eden bu davranış, kişinin yaşam kalitesini düşürebilir, kaygı düzeyini artırabilir ve özgüvenini zedeler. Peki neden bazı işlerimizi sürekli erteleriz? Bu davranışın altında yatan psikolojik dinamikler nelerdir?

1. Mükemmeliyetçilik

Ertelemenin en yaygın kökenlerinden biri mükemmeliyetçiliktir. Kişi yapacağı işin “kusursuz” olması gerektiğine inanır. Bu inanç, işe başlamadan önce yoğun bir baskı yaratır. “Ya yeterince iyi olmazsa?”, “Ya hata yaparsam?” gibi düşünceler kişinin adım atmasını engeller. Sonuçta kişi, kusursuz yapamayacağı bir işi hiç yapmamayı tercih eder.

2. Başarısızlık Korkusu

Ertelemenin ardında sıklıkla başarısızlık korkusu yatar. Kişi, yapacağı işin sonucunda olumsuz bir değerlendirmeyle karşılaşmaktan kaygı duyar. Bu kaygıyı yaşamamak için işi sürekli erteler. İlginçtir ki bu erteleme, zamanla gerçekten başarısızlıkla sonuçlanan bir sürece dönüşebilir ve kişi kendi korkusunu gerçekleştirmiş olabilir.

3. Özgüven Eksikliği

Bazı bireyler, kendilerini yeterli görmedikleri için ertelemeye başvururlar. “Ben zaten yapamam”, “Beceremem”, “Zaten kimse beğenmez” gibi içsel sesler, kişinin harekete geçmesini engeller. Özgüven eksikliği işe başlama motivasyonunu köreltir ve kişi bilinçsizce zaman kazanma yollarına yönelir.

4. Duygusal Kaçınma

Ertelediğimiz işler genellikle bizde stres, sıkıntı veya zorlanma duyguları uyandıran işlerdir. Bu durumlarda beyin, kendini korumak için duygusal kaçınma stratejisini devreye sokar. Zihnimiz, rahatsız edici duygulardan kaçmak için dikkatimizi başka şeylere yönlendirir. Ancak bu kısa süreli rahatlama, uzun vadede daha streslere yol açabilir.

5. Zaman Planlamasındaki Bozukluk

Bazı insanlar görevleri tamamlamak için ne kadar zamana ihtiyaç duyacaklarını doğru değerlendiremezler. “Zaten kısa sürer”, “Son gün yaparım” gibi düşünceler, zaman yönetiminde yanılsamalara sebep olur. Zaman daraldığında ise panik ve stres artar, bu da performansı düşürebilir.

6. Dürtüsellik ve Anlık Tatmin Arayışı

Erteleme davranışı bazı bireylerde anlık keyif veren uğraşlara yönelme eğilimiyle bağlantılıdır. Sosyal medya, dizi izleme, internette gezinme gibi aktiviteler kısa vadede haz verirken, yapılması gereken görevler olduğundan daha uzak ve sıkıcı görünür. Bu nedenle beyin, anlık tatmini tercih eder.

Bunlar erteleme davranışının altında yatan sebeplerden bazılarıdır, bunlar dışında farklı psikolojik sebeplerden dolayı da erteleme davranışı olabilir.

Erteleme ile Baş Etmek Mümkün mü?

Elbette mümkün. Erteleme davranışıyla başa çıkmanın ilk adımı, onu fark etmektir. Ardından küçük hedefler belirlemek, işe başlama eylemini kolaylaştırmak, zaman planlaması yapmak ve içsel eleştirileri tanıyıp dönüştürmek etkili stratejiler olabilir. Gerekirse uzman bir klinik psikologdan profesyonel destek almak, bu döngüyü kırmak adına büyük bir fark yaratabilir.

Erteleme davranışının kökenlerini anlamak, hem üretkenliğinizi hem de psikolojik iyi oluşunuzu artırabilir. Bu konuda daha fazla bilgi almak ya da destek talep etmek için benimle iletişime geçebilirsiniz.

Uzm. Klinik Psikolog Ömer Halıcı